សង្គមស៊ីវិលមើលឃើញថា ការធ្លាក់ចុះស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានគំរាមកំហែងដល់សេរីភាពបញ្ចេញមតិ ធ្វើឱ្យបញ្ញវន្តមួយចំនួនបង្ខំចិត្តឈប់និយាយបញ្ហាសង្គម ដែលករណីនេះបង្កើតជាក្តីបារម្ភថ្មីមួយទៀតរបស់សង្គមស៊ីវិលទាំងនោះទៅលើស្ថិរភាពនយោបាយ បើរដ្ឋាភិបាលមិនកែលម្អឱ្យបានទាន់ពេលទេនោះ។
ក្តីបារម្ភនេះបានកើតឡើងស្របពេលដែលបញ្ញវន្តមួយចំនួនបានសម្រេចចិត្តឈប់ធ្វើអត្ថាធិប្បាយឬផ្តល់គំនិតតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ ដែលក្នុងនោះមានអ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងបណ្ឌិតផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ជាដើម។
នាយិកាមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោកស្រី ចក់ សុភាព មើលឃើញថា បញ្ហានេះបានកើតឡើងបន្ទាប់ពីកត្តាសិទ្ធិមនុស្សប្រឈមនឹងបញ្ហាជាច្រើននារយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ លោកស្រីថា បញ្ហាប្រឈមនោះដោយសារមានការចាប់ឃុំខ្លួនក្រុមយុវជននិងសកម្មជននយោបាយ ហើយបទចោទពេញនិយមបច្ចុប្បន្ននោះ គឺបទ «ញុះញង់ និងរួមគំនិតក្បត់» ជាដើម ដែលទាំងអស់នេះជាស្ថានទម្ងន់ទោសមួយគំរាមកំហែងទៅដល់ការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងកិច្ចការសង្គម និងការបញ្ចេញមតិ។
មួយវិញទៀត លោកស្រីថា ការបង្ក្រាបទៅលើតួអង្គសំខាន់ជាច្រើនដូចជា សង្គមស៊ីវិល អ្នកសារព័ត៌មាន អតីតអ្នកតំណាងរាស្ត្រ និងឃាតកម្មលើសកម្មជនព្រៃឈើ លោក ឈុត វុទ្ធី មេដឹកនាំសហជីព លោក ជា វិជ្ជា និងចុងក្រោយលើអ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម លោកបណ្ឌិត កែម ឡី ជាដើមនោះ ក៏ជាសារគំរាមមួយទៀតធ្វើឱ្យពលរដ្ឋ រួមទាំងបញ្ញវន្តមួយចំនួន ខ្លាចរអាចំពោះការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន ឬការចូលរួមកិច្ចការសង្គមផងដែរ ក្នុងនោះ ពួកគេក៏បារម្ភពីការប្រឈមផ្លូវច្បាប់ និងការយាយីដល់រូបរាងកាយ។
លោកស្រី ចក់ សុភាព បានគូសបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ បើកាលណាពលរដ្ឋកាន់តែច្រើន រួមទាំងបញ្ញវន្ត ដែលមានចំណេះដឹងក្នុងសង្គម លែងហ៊ានបញ្ចេញមតិនោះ នឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការធានាបាននូវយុត្តិធម៌សង្គម បាត់បង់មូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការជំរុញអភិបាលកិច្ចល្អ និងបាត់បង់ការត្រួតពិនិត្យអំណាចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកស្រីថា៖ «យូរៗទៅ បញ្ហាមិនប្រក្រតី បញ្ហារំលោភបំពាន ឬបញ្ហាសង្គមជាច្រើន នឹងបន្តកើតមានដោយគ្មាននរណាខ្វាយខ្វល់ចូលរួមក្នុងការលាតត្រដាងសម្រាប់ពលរដ្ឋទូទៅអាចយល់ដឹងពីបញ្ហាទាំងអស់ហ្នឹង»។
តែយ៉ាងណា លោកស្រីថា ការកែលម្អស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាឡើងវិញជាការលំបាក បើរដ្ឋាភិបាលនៅតែយល់ថា អ្វីដែលខ្លួនកំពុងធ្វើជាការអនុលោមទៅតាមនីតិរដ្ឋ ខណៈនីតិរដ្ឋដែលរដ្ឋាភិបាលកំពុងនិយាយនេះផ្ទុយពីនីតិរដ្ឋដែលពិភពលោកសំដៅទៅដល់ពលរដ្ឋមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងច្បាប់ទាំងឡាយត្រូវអនុលោមតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិ។
អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម លោកបណ្ឌិត សេង សារី មើលឃើញថា ការដកខ្លួនរបស់បញ្ញវន្តមួយចំនួនពីការនិយាយបញ្ហាសង្គម មកពីបញ្ហាធំ៣ រួមមាន គំនាបផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនៅកន្លែងការងាររបស់ពួកគេ គំនាបគ្រួសារ និងការគំរាមគំហែងខាងនយោបាយ។
លោកថា៖ «ក៏ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នចូលចិត្តទិន្នន័យលើកជើង បើសិនជាបញ្ញវន្តណាមិនសរសើរខ្លួនទេ ចាត់ទុកជាសត្រូវរបស់ខ្លួនតែម្តង […] ហើយយើងឃើញ ជាក់ស្តែងដែរ បញ្ញវន្តដែលសរសើររដ្ឋាភិបាល គាំទ្រនយោបាយរបស់មេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន មិនត្រូវបានគំរាមកំហែង ហើយគាត់ត្រូវបានរស់នៅក្នុងជីវភាពធូរធារទៅទៀត»។
ចំណែកនាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី បានលើកឡើងថា បញ្ញវន្ត និងសាស្ត្រាចារ្យ រួមទាំងអ្នកចេះដឹងមួយចំនួនទៀត គឺជាសសរស្តម្ភរបស់ជាតិ ទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍគ្រប់វិស័យ ទាំងសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងនយោបាយ។
ប៉ុន្តែលោកយល់ថា ការបាត់បង់ធនធានទាំងអស់នោះនឹងធ្វើឱ្យការអភិវឌ្ឍជាតិធាក់ថយ ខ្វះតម្លាភាព មានអំពើពុករលួយច្រើន បង្កឱ្យមានភាពអយុត្តិធម៌សង្គម ហើយនឹងឈានទៅអស្ថិរភាពនយោបាយទៀតផង បើរដ្ឋាភិបាលមិនអាចដោះស្រាយបាន។
លោកថា៖ «ប៉ុន្តែបើយើងអត់ខ្វល់ខ្វាយពីបញ្ហាអយុត្តិធម៌សង្គមទេ ប្រទេសនឹងអត់មានស្ថិរភាពទេ អ្នកដែលទទួលរងនូវភាពអយុត្តិធម៌សង្គមនឹងច្រើនទៅ ហើយដល់កម្រិតមួយដែលគាត់មិនអាចរើខ្លួនបាន គឺយើងឃើញជាឧទាហរណ៍នៅក្នុងប្រទេសផ្សេង គឺគាត់រើបម្រះ […] ខ្ញុំលើកទឹកចិត្តថា ថ្នាក់ដឹកនាំណាក៏ដោយ បើចង់ដឹកនាំបានយូរ វាទាល់តែយើងបានបេះដូងរាស្ត្រ ហើយបានចិត្តរាស្ត្រ»។
យ៉ាងណា អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាល លោក កត្តា អ៊ន មានប្រសាសន៍ថា សិទ្ធិបញ្ចេញមតិ ត្រូវបានបើកទូលាយយូរណាស់មកហើយ។ លោកបន្តថា អ្នកដែលអាជ្ញាធរមានវិធានការ ជាអ្នកបំពានច្បាប់ ហើយថាបញ្ញវន្តដែលលែងហ៊ានបញ្ចេញមតិ មកពីពួកគេមាននិន្នាការនយោបាយ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំក៏ជាបញ្ញវន្តមួយដែរ ខ្ញុំក៏ជាសាស្ត្រាចារ្យបង្រៀននៅសាកលវិទ្យាល័យមួយដែរ ខ្ញុំមានសេរីភាពបញ្ចេញមតិគ្រប់បែបយ៉ាង អ្វីដែលខ្ញុំគិតឃើញ កុំឱ្យបញ្ចេញមតិខុសច្បាប់។ ដូច្នេះ ខ្ញុំក៏បង្រៀននៅសាកលវិទ្យាល័យដែរ ដូច្នេះពុំឃើញមានសាស្ត្រាចារ្យណាភ័យខ្លាចមិនហ៊ានបញ្ចេញមតិឯណា! ដូច្នេះ មានតែក្រុមមួយចំនួនតូចហ្នឹងហើយ ដែលគាត់តែងតែបំពងសំឡេង ដើម្បីផលចំណេញនូវផលប្រយោជន៍របស់គាត់»។
តែយ៉ាងណា ក្រុមអ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែសីហានេះ បានលើកឡើងថា ការកាត់ទោសមេដឹកនាំសហជីព លោក រ៉ុង ឈុន ដែលនិយាយបញ្ហាព្រំដែន និងសកម្មជនបរិស្ថាន រួមទាំងសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស ១៧រូបផ្សេងទៀត ពីបទ «ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋ» នាពេលកន្លងមក បានរំលោភទៅនឹងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់កម្ពុជានាសម័យប្រជុំពិនិត្យរបាយការណ៍ជាសកលតាមកាលកំណត់ឆ្នាំ២០១៩។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែលក៏បាននិយាយដែរថា «យើងលើកទឹកចិត្តឱ្យអាជ្ញាធរចាត់វិធានការជាក់ស្តែង ដើម្បីអនុវត្តការប្តេជ្ញាចិត្តដែលពួកគេបានធ្វើ ដើម្បីបញ្ចប់ការបំភិតបំភ័យនិងការយាយីរំខានដល់អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស»៕
