រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា មាត្រា៤១ វក្យខណ្ឌទី១ ចែងថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន សេរីភាពខាងសារព័ត៌មាន សេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ សេរីភាពខាងការប្រជុំ»។
ទោះជាយ៉ាងណា សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនេះត្រូវបានអង្គការសង្គមស៊ីវិលផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនិងមជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួនមើលឃើញថា បានរងនូវការរឹតត្បិតក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០ ក្រុមអ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញកង្វល់របស់ខ្លួនអំពីការរឹតបន្តឹងសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ ការគំរាមកំហែងដល់អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាផងដែរ ក្រោយពីមានការចាប់ព្រះកាយព្រះសង្ឃ និងចាប់ខ្លួនក្រុមយុវជនបរិស្ថាន អ្នកចម្រៀងរ៉េបវ័យក្មេងនៅខេត្តសៀមរាប រួមទាំងការចាប់ខ្លួនលោក រ៉ុង ឈុន និងសកម្មជននយោបាយដែលជាអតីតគណបក្សប្រឆាំង។
ស្របគ្នានោះ អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ក៏អំពាវនាវឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាបញ្ឈប់ជាបន្ទាន់នូវការឃុំខ្លួនជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធ និងធានាពីសិទ្ធិនេះឡើងវិញ តបតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងច្បាប់អន្តរជាតិដែលកម្ពុជាបានទទួលស្គាល់។ បញ្ហានៃការរឹតត្បិតនេះហើយ បានធ្វើឱ្យយុវជនខ្មែរមួយចំនួនមានអារម្មណ៍ថា មិនមានសុវត្ថិភាពនៅពេលដែលពួកគេនិយាយឬបញ្ចេញមតិនៅលើបណ្ដាញសង្គម ជាដើម។
និស្សិតឆ្នាំទី១ ផ្នែកទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ នៅសាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា ព្រះតេជគុណ លីន យ៉ូរ៉ា មានសង្ឃដីកាប្រាប់វីអូឌីថា ព្រះអង្គភាគច្រើនប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គមសម្រាប់ការសិក្សាប៉ុណ្ណោះ ខណៈរឿងសង្គម ជាពិសេសរឿងនយោបាយ គឺព្រះអង្គមិនសូវហ៊ានបញ្ចេញមតិឬចែករំលែកព័ត៌មាននោះទេ។
ព្រះតេជគុណមានសង្ឃដីកាថា៖ «រឿងនយោបាយ គឺសុទ្ធសឹងតែជារឿងមួយដែលមានហេតុការណ៍នៅពីក្រោយជានិច្ច ដូច្នេះប្រសិនបើយើងមិនយល់ច្បាស់ទេ ហើយយើងវិនិច្ឆ័យទៅលើហេតុអីមួយ គឺងាយនឹងខុស»។
ទោះជាយ៉ាងណា ព្រះអង្គហ៊ានបញ្ចេញមតិច្រើននៅក្រៅប្រព័ន្ធអ៊ិនធឺណិតវិញ នៅពេលមានការពិភាក្សាជាមួយមិត្តភក្តិរបស់ព្រះអង្គ។
ព្រះតេជគុណ លីន យ៉ូរ៉ា យល់ថា មូលហេតុដែលនាំឱ្យសិស្សនិស្សិតហាក់ដូចជាព្រងើយកន្តើយ និងមិនសូវហ៊ានបញ្ចេញមតិបែបនេះ អាចដោយសារកត្តាកង្វះព័ត៌មានដែលទុកចិត្តបាន និងពុំមានការជ្រោមជ្រែងពីក្រុមគ្រួសារនិងសង្គម។
ព្រះអង្គមានសង្ឃដីកាថា៖ «យុវជនពេលខ្លះគាត់ដឹង ពេលខ្លះគាត់ចង់ [បញ្ចេញមតិ] ដែរ ព្រោះគាត់យល់ដឹងស្ថានការណ៍ច្រើន តែដោយសារតែកត្តាគំនាបគ្រួសារនិងសង្គម ធ្វើឱ្យគាត់បាក់ស្បាត ក៏ដូចជាមិនសូវសកម្មក្នុងការបញ្ចេញមតិផ្សេងៗ អាចនិយាយបានថា សឹងតែបាត់បង់នូវឧត្តមគតិខ្លួនឯង ក៏ដូចជាឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯង។ ដឹងហើយ ប៉ុន្តែមិនអាចធ្វើអ្វីបាន ដោយសារតែគំនាបគ្រួសារ អ្នកជុំវិញខ្លួន និងសង្គម»។
ជានិស្សិតទើបបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រផ្នែកទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ កញ្ញា ថាន់ ថាញ់ញ៉ារ័ត្ន បានប្រាប់វីអូឌីថា កញ្ញាបានប្រើបណ្តាញសង្គមក្នុងការតាមដាននិងយល់ដឹងពីនយោបាយខ្លះដែរ តែកញ្ញាពុំដែលបញ្ចេញមតិផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធបញ្ហាសង្គមនៅលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតទេ ដោយបារម្ភពីបញ្ហាដែលអាចកើតឡើងក្រោយការបង្ហោះសាររបស់គាត់នៅលើបណ្ដាញសង្គម។
កញ្ញាបន្ថែមថា៖ «អាហ្នឹងអាចនិយាយបានថា យើងមើលមួយជ្រុងថាគាត់អត់ខ្វល់ ប៉ុន្តែមួយជ្រុងទៀតគឺមានអ្នកខ្វល់ខ្លាំងមែនទែន ប៉ុន្តែគាត់អត់ចេញមុខទេ ដោយសារអី ពេលវេលា និងកាលៈទេសៈអត់អំណោយផល អត់អាចឱ្យគាត់ចេញមុខបាន ព្រោះពេលដែលចេញ គាត់ដឹងហើយលទ្ធផលគេចាប់ ចេញចាប់ៗ»។
ជានិស្សិតឆ្នាំទី៤ ផ្នែកគូរប្លង់ នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ យុវនិស្សិត ណាំ ស៊ីថៃយ៉ា បានប្រាប់វីអូឌីថា លោកតែងតែតាមដាននិងចង់យល់ដឹងពីបញ្ហាផ្សេងៗនៅក្នុងសង្គម។ ហាក់បីដូចជាឈឺឆ្អាលខ្លាំងទៅលើរឿងសង្គម លោកបានបង្ហាញក្ដីបារម្ភពីអនាគតប្រទេសកម្ពុជាដោយសារតែយុវជនបច្ចុប្បន្នញាំញីទៅដោយស្រានិងរឿងសប្បាយៗ ជាជាងខ្វល់ពីរឿងសង្គមនិងនយោបាយដូចបច្ចុប្បន្ននេះ។
លោកថា៖ «ដូចរាល់ថ្ងៃ បើសិនជាសង្គមមួយសម្បូរតែរឿងសប្បាយ រឿងសើច ផឹកស៊ី អញ្ចឹងយើងគិតថាប្រទេសនោះ ថ្ងៃទៅមុខប្រាកដជាគ្មានអីរីកចម្រើនទេ»។
ប្រធានផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិដីធ្លី នៅសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក នី សុខា មានប្រសាសន៍ថា តាមរបាយការណ៍បឋមដែលសមាគមទទួលបាន គឺនៅក្នុងឆ្នាំ២០២០កន្លងទៅ សកម្មជនដីធ្លី បរិស្ថាន និងនយោបាយ ប្រមាណ៥០នាក់ ត្រូវសមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួននិងចោទប្រកាន់នៅតុលាការជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោយពីពួកគេបានសម្ដែងមតិ ដើម្បីទាមទារឱ្យមានយុត្តិធម៌សង្គម និងមានដំណោះស្រាយបញ្ហាព្រៃឈើ បរិស្ថាន និងបញ្ហាសង្គមផ្សេងៗទៀត។
លោកថា៖ «ឆ្នាំ២០១៧ – ២០១៨ – ២០១៩ – ២០២០ គឺថា វាមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរមិនខុសគ្នាទេ ហើយយើងមិនទាន់ឃើញមានបញ្ហាល្អប្រសើរ ចំពោះបញ្ហានៃការរឹតត្បិតនិងសិទ្ធិសេរីភាពទេ គឺវានៅតែបន្តមានការធ្លាក់ចុះ។ អាហ្នឹងយើងដឹងទាំងអស់គ្នាថា នៅពេលមានវិបត្តិនយោបាយ ហើយបច្ចុប្បន្នយើងមានវិបត្តិធំៗមួយចំនួន ជាពិសេសនយោបាយនិងបញ្ហាកូវីដទៀត គឺថាធ្វើឱ្យសេរីភាពមួយចំនួនកាន់តែបន្តធ្លាក់ចុះបន្តទៀត»។
ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក កត្តា អ៊ន មានប្រសាសន៍ថា ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាកាលពីឆ្នាំ២០២០កន្លងទៅ មានការរីកចម្រើន រួមជាមួយនឹងការចូលរួមអនុវត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋបានកាន់តែល្អថែមទៀត។
លោកបន្ថែមថា ការចាប់ខ្លួនមនុស្សមួយចំនួននៅឆ្នាំ២០២០កន្លងទៅ គឺជាការអនុវត្តច្បាប់សុទ្ធសាធ ហើយមិនអាចយកមនុស្សប៉ុន្មាននាក់នេះមកវាយតម្លៃពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាទាំងមូលនោះទេ។
លោកថា៖ «យើងមិនអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលដោយបំពានច្បាប់ ហើយយើងត្រូវតែមានការប្រឈមចំពោះមុខច្បាប់។ ហើយយើងមិនអាចចាត់ទុកថានេះជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សចំពោះបងប្អូននោះទេ។ អញ្ចឹងហើយ មានការមិនទាន់យល់ច្បាស់ ឬក៏មានការសម្តែង ការធ្វើមិនច្បាស់ដើម្បីបំពានច្បាប់ ឆ្លៀតឱកាសបំពានច្បាប់ ហើយទម្លាក់កំហុសមកលើរាជរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ថាជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ជារឿងមួយដែលមានការយល់ច្រឡំរបស់បងប្អូន»។
លោកថា ដើម្បីចៀសវាងការឃាត់ឬចោទប្រកាន់ពីតុលាការលើការសរសេរឬបង្ហោះមតិយោបល់លើហ្វេសបុកឬបណ្ដាញសង្គម ពលរដ្ឋនិងយុវជនត្រូវយល់ដឹងពីច្បាប់ ហើយត្រូវចេះថ្លឹងថ្លែងពីសកម្មភាពនិងមតិយោបល់ទាំងនោះទៅនឹងប្រតិកម្មរបស់សាធារណជនផងដែរ។
លោកថា៖ «អញ្ចឹងហើយការដែលយើងប្រើប្រាស់សិទ្ធិសេរីភាពមនុស្សម្នាក់ៗ គឺយើងត្រូវយល់ដឹងថាតើច្បាប់ហាមអីខ្លះ អញ្ចឹងការសម្តែងមតិនៅតាមបណ្តាញសង្គម ការច្រៀង ការរាំ យើងមើលថា តើអត្ថន័យនេះវាជាការរំលោភច្បាប់ដែរឬទេ វាជាការញុះញង់ដើម្បីឱ្យមានការប្រព្រឹត្តបទព្រហ្មទណ្ឌ»។
ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យ លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន ថាការយល់ដឹងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិនយោបាយនិងច្បាប់ នៅមានកម្រិតនៅឡើយ ខណៈរដ្ឋាភិបាលក៏ហាក់មិនសូវបានលើកទឹកចិត្តដល់ពួកគាត់។
លោកបន្ថែមថា លើសពីនេះ ការចាប់ខ្លួនដោយគ្រាន់តែពួកគាត់បញ្ចេញមតិរបស់គាត់លើបណ្ដាញសង្គម គឺវាកាន់តែធ្វើឱ្យពលរដ្ឋខ្លាចថែមទៀត នូវសកម្មភាពឬការបញ្ចេញមតិដែលទាក់ទងនឹងនយោបាយ ដែលយូរៗទៅធ្វើឱ្យពួកគាត់ព្រងើយកន្ដើយចំពោះនយោបាយថែមទៀត ដែលករណីនេះលោកចាត់ទុកថាជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់ជាតិ៕
