នៅតំបន់ជនបទនាខេត្តស្វាយរៀងដែលមានចម្ងាយប៉ុន្មានគីឡូម៉ែត្រពីព្រំដែនវៀតណាម អ្នកស្រី កាត់ ចាង អាយុ៥០ឆ្នាំ តែងតែទៅមើលដីស្រែរបស់គាត់ ជាហេតុនាំឱ្យគាត់នឹកឃើញហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងដែលបណ្តាលឱ្យប្តីរបស់អ្នកស្រីស្លាប់បាត់បង់ជីវិត។
កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ ប្តីរបស់អ្នកស្រី ចាង ឈ្មោះ ទួន សារិទ្ធ អាយុ៤៨ឆ្នាំ បានផ្លាស់ទៅរស់នៅឯផ្ទះជនបទរបស់ពួកគាត់ដែលនៅឆ្ងាយពីទីប្រជុំជន។ រដូវស្ទូងស្រូវគឺជាពេលវេលាដ៏មមាញឹកសម្រាប់ប្តីប្រពន្ធមួយគូនេះ ដែលត្រូវប្រមូលផលរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីទំនុកបម្រុងទាំងខ្លួនឯងនិងកូនៗរបស់ពួកគាត់។
លោក សារិទ្ធ ជួបគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិតដោយសារតែសត្វឆ្កែមួយក្បាលដែលបានមកដេកនៅក្បែរផ្ទះលោក ហើយគ្រួសាររបស់លោកនិងអ្នកជិតខាងបានឱ្យចំណីដល់វា ដោយមិនដឹងច្បាស់ថាឆ្កែនោះមកពីណាដែរ។
នៅព្រឹកព្រលឹមមួយ នៅពេលដែលលោក សារិទ្ធ កំពុងស្ទូង លោកបានឮសំឡេងស្រែក ហើយក៏បានឃើញឆ្កែនោះកំពុងខាំក្មេងស្រីម្នាក់នៅក្បែរស្រែរបស់ពួកគាត់។ នៅពេលនោះ លោកក៏បានស្ទុះទៅជួយ ដោយសម្រេចចិត្តថា គ្រួសាររបស់លោកមិនអាចបន្តទុកឆ្កែដ៏គ្រោះថ្នាក់នោះឱ្យនៅបន្តទៀតបានទេ។
នៅពេលចូលទៅជួយនោះ វាក៏បានប្រើចង្កូមរបស់វាខាំដៃរបស់គាត់យ៉ាងជ្រៅ។ ក្មេងស្រីនោះក៏៏បានរត់គេចចេញទៅដោយមានស្នាមក្រញៅខ្លះៗ ហើយបានប្រញាប់ទៅឱ្យពេទ្យព្យាបាល។ បន្ទាប់មកនាងក៏នៅរស់។
ទោះបីជាលោក សារិទ្ធ និងអ្នកស្រី ចាង អាណិតឆ្កែនោះក៏ដោយ ក៏លោក សារិទ្ធ ត្រូវបានគ្រូពេទ្យបូរាណព្យាបាលដោយប្រើរោមសត្វឆ្កែ ហើយបន្តទៅធ្វើការងារស្រែចម្ការទាំងមានរបួស។
អ្នកស្រី ចាង បានប្រាប់ថា៖ «គេថា គេព្យាបាលគាត់មិនកើតទេ ព្រោះគាត់ដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយហើយហ្នឹង»។
អ្នកស្រី ចាង បានឱ្យដឹងទៀតថា ប៉ុន្មានសប្តាហ៍ក្រោយមក លោក សារិទ្ធ បានធ្លាក់ខ្លួនឈឺ។
អ្នកស្រីបានរៀបរាប់ដូច្នេះថា៖ «១៨ – ១៩ ថ្ងៃក្រោយមក គាត់ទៅជាឈឺគ្រុន ហើយហៀរសំបោរ។ ដៃគាត់ឡើងក្តៅខ្លាំង ហើយស្បែកគាត់ឡើងខ្មៅ»។ នេះជាសញ្ញាកើតរោគហើយ។ លោកបានឈឺខ្លាំងទៅៗយ៉ាងលឿន។
អ្នកស្រី ចាង បាននិយាយថា៖ «គាត់និយាយដដែលថា “អញដូចប្លែកដល់ហើយ”។ គាត់ហូបមិនបាន ផឹកទឹកមិនបាន បានត្រឹមតែអង្គុយមើលទឹក។ គាត់ខ្លាចខ្យល់ ខ្លាចពន្លឺ»។
បន្ទាប់ពីវេជ្ជបណ្ឌិតនៅមន្ទីរសុខាភិបាលខេត្តស្វាយរៀងបានប្រាប់ពួកគាត់ថា ពេលវេលាសម្រាប់សង្គ្រោះជីវិតរបស់គាត់បានហួសផុតទៅហើយនោះ អ្នកស្រី ចាង បានប្រញាប់ប្រញាល់នាំប្តីរបស់អ្នកស្រីទៅវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជា នៅភ្នំពេញ ដោយទៅដល់នៅម៉ោងប្រមាណ៥ព្រឹក បន្ទាប់ពីបានធ្វើដំណើរទៅទាំងយប់។
វិទ្យាស្ថានប៉ាស័្ទរកម្ពុជា ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលពិសោធន៍និងស្រាវជ្រាវរោគនោះ មិនទាន់បើកទេនៅពេលដែលអ្នកស្រីបានដឹកប្តីទៅដល់។ ដូច្នេះ ពួកគាត់ក៏បានគេនាំទៅមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត ប៉ុន្តែពួកគាត់ក៏ទទួលបានព័ត៌មានដូចគ្នាដែរ។
បន្ទាប់ពីលាងកន្លែងឆ្កែខាំនិងចាក់វ៉ាក់សាំងក្នុងរយៈពេលពីរបីម៉ោង ទើបអាចការពារជំងឺឆ្កែឆ្កួតយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព ប៉ុន្តែនៅពេលរោគសញ្ញាចាប់ផ្តើមចេញ ជំងឺនេះឈានដល់ដំណាក់កាលបំផ្លាញជីវិតហើយ។
អ្នកស្រី ចាង បានប្រាប់ថា៖ «គេថា ឪវាហ្នឹងមិនអាចព្យាបាលបានទេ ព្រោះគាត់ដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយហើយ។ គាត់ខ្លាចត្រជាក់ អ៊ីចឹងហើយទើបគាត់អង្គុយនៅខាងក្រៅកន្លែងមិនមានម៉ាស៊ីនត្រជាក់»។
ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពកាន់តែលំបាកខ្លាំងឡើង អ្នកស្រី ចាង ក៏បាននាំប្តីរបស់អ្នកស្រីត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ។
អ្នកស្រីបានរៀបរាប់ដូច្នេះថា៖ «គាត់បែកញើសហូរដូចទឹក ហើយស្រែករកទឹក តែផឹកអត់កើតទេ។ ដៃជើងរមួលក្រពើ ដូចកើតស្កន់ជាន់ [ …] គាត់គ្មានពាក្យនិយាយចុងក្រោយទេ។ គេច្រឡំថា គាត់ឆ្កួត។ គាត់ពិបាកក្នុងខ្លួនខ្លាំងពីរថ្ងៃ ក៏ស្លាប់បាត់ទៅ»។
ភាពកាចសាហាវខ្លាំងនៃជំងឺឆ្កែឆ្កួតប្លែកពីគេ។ ជំងឺឆ្កែឆ្កួតត្រូវបានបង្កឡើងដោយវីរុសពាក់ព័ន្ធមួយចំនួននៃហ្សែនវីរុស Lyssa (ប្រភេទវីរុសម្យ៉ាងដែលមានភាពវាយប្រហារខ្លាំងនិងឆាប់ធ្វើទុក្ខ) ហើយជាទូទៅ ជំងឺនេះឆ្លងតាមរយៈទឹកមាត់ថនិកសត្វ (ជាធម្មតាមានដូចជា ឆ្កែ ប្រចៀវ ស្វា ឆ្មា ឬជ្រូក) ដែលចូលខ្លួនមនុស្សតាមរយៈស្នាមក្រញៅឬស្នាមខាំ។
ប្រសិនបើមនុស្សមិនបានចាក់វ៉ាក់សាំងឆ្កែឆ្កួតទេ ពេលដែលសត្វមានផ្ទុកវីរុសនោះខាំឬក្រញៅ វីរុសនឹងឆ្លងដល់ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទសំខាន់ៗ មុននឹងចូលបន្តិចម្តងៗទៅរកខួរក្បាលនៅថ្ងៃ ខែ ឬឆ្នាំបន្ទាប់ៗ ដោយគ្មានរោគសញ្ញាអ្វីឡើយ។
នៅពេលដល់គោលដៅរបស់វា រោគសញ្ញាបានលេចចេញ ហើយបណ្តាលឱ្យមានបញ្ហាធំកើតឡើងដោយនឹកស្មានមិនដល់។ នៅពេលបញ្ហារលាកខួរក្បាលកើតឡើង ជនរងគ្រោះប្រែទៅជាចង់វាយប្រហារអ្វីដែលនៅជុំវិញខ្លួន រវើរវាយ ប្រកាច់ និងវង្វេងវង្វាន់ រហូតដល់សន្លប់បាត់ស្មារតីហើយក៏ស្លាប់តែម្តង។ ជាទូទៅ ជនរងគ្រោះខ្លាចក្នុងការផឹកទឹក ដោយសារតែបំពង់កនិងបំពង់សំឡេងកន្ត្រាក់ខ្លាំងនៅពេលទឹកចូល។
វេជ្ជបណ្ឌិត អាណូដ តារ៉ាន់តុលា (Arnaud Tarantola) គ្រូពេទ្យឯកទេសខាងជំងឺឆ្លងនៅវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជា និងជាអ្នកដឹកនាំកម្មវិធីបង្ការជំងឺឆ្កែឆ្កួតរបស់វិទ្យាស្ថាននេះនៅប្រទេសកម្ពុជាពីឆ្នាំ២០១១ ដល់ឆ្នាំ២០១៦ បានមានប្រសាសន៍ថា៖
«រោគឆ្កែឆ្កួត គឺជារោគតែមួយគត់ដែលខ្ញុំស្គាល់ ប្រសិនបើឆ្លង ហើយពេទ្យប្រាប់ថាមានហើយនោះ គ្មានឱសថទំនើបណាអាចជួយបានទេ»។
លោក តារ៉ាន់តុលា បានបន្ថែមទៀតថា៖ «លើកលែងតែករណីអ្នករួចខ្លួនមួយចំនួនតួច។ ខ្ញុំមិនដឹងថា ជំងឺអីផ្សេងដែលគ្រូពេទ្យសម័យទំនើបមិនអាចជួយបានទេ សូម្បីតែនៅប្រទេសជឿនលឿនក៏ជួយមិនបានដែរ»។
ទោះបីជា៩៥ភាគរយនៃចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួត បានកើតឡើងនៅទ្វីបអាស៊ីនិងទ្វីបអាហ្វ្រិក ជំងឺឆ្កែឆ្កួតនិងហ្សែន lyssaviruses មាននៅក្នុងថនិកសត្វនៅគ្រប់ទ្វីប លើកលែងតែទ្វីបអង់តាទិក។
លទ្ធផលវិភាគមួយធ្វើឡើងដោយវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រ ចេញពីឯកសារស្រាវជ្រាវមួយក្នុងឆ្នាំ២០០៩ បានបញ្ជាក់ថា មនុស្សប្រហែល៨០០នាក់ស្លាប់ដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដោយអះអាងថា នេះជាចំនួនស្លាប់ច្រើនបំផុតមួយនៅលើពិភពលោក។
លទ្ធផលស្រាវជ្រាវមួយក្នុងឆ្នាំ២០១៥ បានបង្ហាញថា ចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារវីរុសនេះថយចុះមកនៅ៤៤៦នាក់ ប៉ុន្តែនៅតែជាចំនួនមួយដែលដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ឱ្យប្រទេសកម្ពុជាឈរនៅលេខបួននៅទ្វីបអាស៊ី គិតចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួត ដោយឈរពីក្រោយប្រទេសភូមា ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន និងប្រទេសនេប៉ាល់។
ប្រទេសវៀតណាមដែលជាប្រទេសជិតខាងនៃប្រទេសកម្ពុជា បានរាយការណ៍ថា ក្នុងឆ្នាំ២០១១ ចំនួនអ្នកស្លាប់មាន១១០នាក់ ហើយប្រទេសថៃនិងប្រទេសឡាវ រាយការណ៍ថា ចំនួនអ្នកស្លាប់ប្រចាំឆ្នាំមានតែមួយខ្ទង់ប៉ុណ្ណោះ ទោះបីជារបាយការណ៍វិភាគបញ្ជាក់ថា សេចក្តីរាយការណ៍ករណីអ្នកស្លាប់ដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅទូទាំងតំបន់នៅមានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។
ដូចលោក សារិទ្ធ ដែរ ជនរងគ្រោះដទៃដែលមានរោគសញ្ញាថាឆ្លងវីរុសឆ្កែឆ្កួតនេះហើយ ត្រូវត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ ដោយត្រូវប្រឈមមុខនឹងសេចក្តីស្លាប់ដោយភាពឈឺចាប់មុនផុតដង្ហើម។ មរណភាពរបស់ពួកគេមិនត្រូវបានកត់ត្រាទេ។ ដូច្នេះ ចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅប្រទេសកម្ពុជា មិនត្រូវបានគេដឹងទេ។
លោក តារ៉ាន់តុលា បានលើកឡើងថា ទោះបីជាមានវឌ្ឍនភាពច្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សចុងក្រោយនេះក៏ដោយ «ការពិតស្ថិតនៅត្រង់ថា ជំងឺកាចសាហាវនេះពិតជាអាចសម្លាប់មនុស្សបាន១០០ភាគរយ ហើយវិធានការបង្ការមានប្រសិទ្ធភាពស្ទើរតែ១០០ភាគរយដែរ ដោយសារតែមានវ៉ាក់សាំងដែលមានតម្លៃសមរម្យ ប៉ុន្តែវាជារឿងគួរឱ្យសោកស្តាយដែលភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់មិនទាន់គ្រប់គ្រងជំងឺនេះបានពេញលេញ»។
ត្រួតពិនិត្យប្រភពចម្លង
លោកស្រីវេជ្ជបណ្ឌិត អេមី ឡេវីស (Amy Lewis) មកពីអង្គការអន្តរជាតិ NGO Mission Rabies បានលើកឡើងថា ដើម្បីកម្ចាត់ជំងឺឆ្កែឆ្កួត សំខាន់ត្រូវពង្រឹងភាពស៊ាំរបស់សត្វឆ្កែនៅប្រទេសកម្ពុជាជាមុនសិន។
លោកស្រី ឡេវីស បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ប្រសិនបើអាច យើងនឹងចាក់វ៉ាក់សាំងមនុស្សគ្រប់គ្នា ប៉ុន្តែនោះគឺជាការបង់នៅលើមុខរបួស។ ជំងឺឆ្កែឆ្កួតមានពូជបម្រុង ហើយពូជបម្រុងនោះគឺពូជឆ្កែ។ វាធ្វើចលនានៅក្នុងសត្វឆ្កែ ហើយនៅពេលដែលអ្នកទទួលបានចលនារាលដាលនោះ ពេលនោះហើយជាពេលដែលអ្នកឃើញមានមនុស្សស្លាប់»។
នៅប្រទេសដទៃទៀតនៅក្នុងតំបន់អាស៊ី ដែលមានប្រតិបត្តិការរបស់អង្គការ Mission Rabies ដូចជា ប្រទេសឥណ្ឌានិងប្រទេសស្រីលង្កា ជាដើម ជំងឺឆ្កែឆ្កួតក្នុងចំណោមសត្វឆ្កែអនាថា គឺជាក្តីកង្វល់ដ៏ធំ ប៉ុន្តែនៅប្រទេសកម្ពុជា រឿងនេះគឺជារឿងផ្សេង។
លោកស្រី ឡេវីស បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ប្រទេសកម្ពុជាពិតជាខុសគេ ពីព្រោះអ្នកមានសត្វឆ្កែច្រើនណាស់ ដែលមាន[មនុស្ស]ជាម្ចាស់ ពោលគឺ៨៨ភាគរយ បើយោងតាមលទ្ធផលស្រាវជ្រាវសាកល្បងរបស់យើង»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ សត្វឆ្កែភាគច្រើននៅកម្ពុជា មិនត្រូវបានចាក់វ៉ាក់សាំងទេ ហើយមានបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនក្នុងការផ្តល់វ៉ាក់សាំងតាមតម្រូវការ។ នេះបើយោងតាមលោកស្រី ម៉ាទីនណា ម៉េ (Martina Mayr) នាយកប្រតិបត្តិអង្គការសង្គ្រោះសត្វកម្ពុជា (Animal Rescue Cambodia) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅភ្នំពេញ។ បញ្ហាស្មុគស្មាញស្ថិតនៅត្រង់ថា សត្វឆ្កែជាច្រើនស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយ«សហគមន៍»។
លោកស្រី ម៉េ បានឱ្យដឹងថា បុគ្គលិកអង្គការ ARC បានជិះម៉ូតូចុះចាក់វ៉ាក់សាំងឆ្កែសហគមន៍ជាប្រចាំនៅតាមវត្ត។ នៅពេលស្វែងរកម្ចាស់ឆ្កែ ដើម្បីគ្រាវឬចាក់វ៉ាក់សាំងសត្វ ប្រជាជនមូលដ្ឋានតែងតែនិយាយថា ឆ្កែជារបស់សហគមន៍ ទោះបីជាពួកគេឱ្យចំណីវា(ឆ្កែ) ហើយវារស់នៅនិងដេកនៅក្នុងផ្ទះរបស់ពួកគេក៏ដោយ។
វេជ្ជបណ្ឌិត ទេព បេងថៃ គឺជាអនុប្រធាននាយកដ្ឋានសុខភាពសាធារណៈបសុព្យាបាលនៃអគ្គនាយកដ្ឋានសុខភាពសត្វ និងផលិតកម្មសត្វ ដែលជាស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាល។ នាយកដ្ឋានរបស់លោកធ្វើយុទ្ធនាការនានានិងបើកវគ្គបណ្តុះបណ្តាលសម្រាប់សាធារណជន អំពីវិធានការការពារជំងឺដែលឆ្លងពីសត្វទៅមនុស្ស។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅជនបទ គេចញ្ចឹមសត្វឆ្កែមិនមែនសម្រាប់យកទៅចិញ្ចឹមទេ។ គេចិញ្ចឹមសត្វឆ្កែដើម្បីឱ្យជួយយាម។ នៅពេលយើងធ្វើយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំង ម្ចាស់មិនខ្វល់រឿងយកឆ្កែមកចាក់វ៉ាក់សាំងទេ»។
លោក បេងថៃ បានលើកឡើងទៀតថា សកម្មភាពចុះមូលដ្ឋាននិងសហគមន៍ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាល ភាគច្រើនធ្វើឡើងដោយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងគម្រោងដទៃទៀតរបស់អង្គការ Mission Rabies និងអង្គការ ARC ដោយសារតែនាយកដ្ឋានរបស់លោកខ្វះមូលនិធិ។
កាលពីឆ្នាំ២០១៩ វីដេអូក្មេងស្រីម្នាក់មានជំងឺឆ្កែឆ្កួត នៅខេត្តស្វាយរៀង បើកភ្លែកក្រឡែតធំៗ ស្រែកដោយការឈឺឆាប់ សង្កៀតធ្មេញលាន់ឮ ហើយត្រូវបានគេចងជាប់នឹងបន្ទះក្តារឈើ ត្រូវបានគេចែកចាយក្នុងបណ្តាញសង្គមហ្វេសហ៊ុក។
ករណីនេះ ធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនបារម្ភពីបញ្ហាមេរោគនេះ។ មនុស្សជាច្រើនឈរតម្រង់ជួរនៅខាងក្រៅវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជា ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ហើយលោក បេងថៃ បានឱ្យដឹងបន្ថែមថា វ៉ាក់សាំងបង្ការជំងឺឆ្កែឆ្កួតប្រមាណជា១សែនដូស ត្រូវបានលក់ចេញក្នុងឆ្នាំនោះ។ នេះជាចំនួនមួយដែលកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង ដែលកាលពីមុន ជាធម្មតាលក់ចេញតែ៥ពាន់ដូស។
លោកបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា៖ «បន្ទាប់គេបង្ហោះវាលើបណ្តាញសង្គម អំពី[ឥទ្ធិពលនៃ]ជំងឺឆ្កែឆ្កួតទៅលើមនុស្ស ប្រជាជនមានអារម្មណ៍ខ្លាចណាស់ ហើយចាប់ផ្តើមយល់ដឹង។ មានម្ចាស់ឆ្កែជាច្រើនមកសុំវ៉ាក់សាំង។ យើងមិនមានវ៉ាក់សាំងគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ទេ»។
បញ្ហាចេញពីការជួញដូរសាច់ឆ្កែ
លោកស្រី ម៉េ នាយកប្រតិបត្តិអង្គការសង្គ្រោះសត្វកម្ពុជា មានប្រសាសន៍ថា៖ «មិនអាចបំបាត់ជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅប្រទេសកម្ពុជាបានទេ ខណៈដែលសកម្មភាពជួញដូរសាច់ឆ្កែកើនឡើងយ៉ាងលឿន»។
ទោះបីជាប្រតិបត្តិការស៊ើបអង្កេតនិងស្រាវជ្រាវដែលប្រព្រឹត្តទៅដោយសម្ងាត់ បានរកឃើញថា សត្វឆ្កែឈឺជាញឹកញាប់ត្រូវបានគេយកទៅលក់ក្នុងអាជីវកម្មសាច់ក៏ដោយ ក៏ការប្រើប្រាស់មិនមែនជាវិធីចម្បងនៃការចម្លងជំងឺឆ្កែឆ្កួតដែរ។ ចំណុចសំខាន់ទាក់ទងនឹងជំងឺឆ្កែឆ្កួត គឺត្រូវដឹងពីរបៀបឆ្លងរបស់វា។
លោកស្រី ម៉េ បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «[ករណីឆ្លង] កើតឡើងជាទូទៅតែនៅទីសត្វឃាតឬកន្លែងកែច្នៃសាច់»។
លោកស្រី ឡេវីស មកពីអង្គការ Mission Rabies ពន្យល់បន្ថែមថា៖ «បញ្ហាកើតចេញពីអាជីវកម្មសាច់ឆ្កែ គឺថាចំនួនសត្វឆ្កែកំពុងកើនឡើងលឿនជាងចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយធម្មជាតិនិងចំនួនកំណើតថ្មី ដោយសារតែកត្តាមនុស្សដែលយកសត្វឆ្កែទៅចិញ្ចឹមសម្រាប់អាជីវកម្មសាច់សត្វឆ្កែ»។
ទិន្នន័យវិភាគរបស់អង្គការ Mission Rabies បញ្ជាក់ថា ចំនួនសត្វឆ្កែប្រែប្រួលចុះឡើងៗនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញថា ចាំបាច់ត្រូវធ្វើយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងទ្រង់ទ្រាយធំ ជាហេតុនាំឱ្យមានការប្រឈមនឹងបញ្ហាអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែងនិងបញ្ហាហិរញ្ញវត្ថុ។
ខេត្តសៀមរាបបានចេញបម្រាមផ្លូវការមិនឱ្យធ្វើសត្វឃាតនិងជួញដូរសត្វឆ្កែយកសាច់ កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០ មួយផ្នែកធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីអង្គការ ARC បានបង្ហាញលទ្ធផលស្រាវជ្រាវនិងផ្តល់អនុសាសន៍។
អង្គការ Four Paws International បានកំណត់ថា ខេត្តនេះជា «គំរូល្អក្នុងការទប់ស្កាត់អាជីវកម្មសាច់ឆ្កែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ពីព្រោះអាជីវកម្មនេះចូលរួមធ្វើជាប្រភពផ្គត់ផ្គង់និងជួញដូរសត្វឆ្កែទ្រង់ទ្រាយធំ ដើម្បីបំពេញតម្រូវការសាច់ឆ្កែនៅភាគខាងកើតនៃប្រទេសនេះ បូករួមទាំងនៅក្នុងរាជធានីផងដែរ»។ នេះបើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់អង្គការសុខុមាលភាពសត្វមួយនេះ។
តើប្រទេសកម្ពុជាអាចបំបាត់ជំងឺឆ្កែឆ្កួតបានដែរឬទេ?
លោក តារ៉ាន់តុលា ដែលជាគ្រូពេទ្យឯកទេសខាងជំងឺឆ្លង បានបង្ហាញពីវឌ្ឍនភាពសំខាន់ៗនៅក្នុងកម្មវិធីចាក់វ៉ាក់សាំងលើមនុស្សនិងវិធានការការពារនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជា និងក្រសួងសុខាភិបាល។
លោកបានឱ្យដឹងថា មជ្ឈមណ្ឌលវ៉ាក់សាំងនៅរាជធានីភ្នំពេញ ខេត្តបាត់ដំបងនិងខេត្តកំពង់ចាម ផ្តល់វ៉ាក់សាំងឆ្កែឆ្កួត (PEP) ដល់ប្រជាជនប្រហែល២២ ០០០នាក់ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដើម្បីកាត់បន្ថយអត្រាដែលអាចស្លាប់របស់មនុស្សដោយសារជំងឺឆ្កែឆ្កួត។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបានបង្ហាញក្តីកង្វល់មួយចំនួនក្នុងការកាត់បន្ថយជំងឺចេញពីមូលដ្ឋាន។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ទោះជាមានស្មារតីប្តេជ្ញាផ្នែកនយោបាយចេញពីអាជ្ញាធរកម្ពុជាក៏ដោយ ខ្ញុំមិនបានឃើញមានទិដ្ឋភាពប្រែប្រួលច្រើនទេក្នុងកិច្ចការចាក់វ៉ាក់សាំងសត្វឆ្កែ ហើយខ្ញុំបារម្ភថា [គោលដៅបំបាត់ជំងឺឆ្កែឆ្កួតអាស៊ាន] មិនអាចសម្រេចបានទេក្នុងឆ្នាំ២០៣០»។
គោលដៅរបស់អាស៊ានកាលពីដំបូងកំណត់យកឆ្នាំ២០២០ សម្រាប់បំបាត់ឱ្យអស់នូវជំងឺសត្វឆ្កែ ប៉ុន្តែត្រូវបានបន្ថែមមួយទសវត្សទៀតកាលពីឆ្នាំ២០២០។ នៅជនបទ គេចិញ្ចឹមសត្វឆ្កែមិនមែនសម្រាប់យកទៅចញ្ចឹមទេ ប៉ុន្តែគេចិញ្ចឹមសត្វឆ្កែដើម្បីឱ្យជួយយាម។ នៅពេលយើងធ្វើយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំង ម្ចាស់មិនខ្វល់រឿងយកឆ្កែមកចាក់វ៉ាក់សាំងទេ។
របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវរបស់លោក តារ៉ាន់តុលា បានដាក់បញ្ចូលករណីសិក្សាមួយចំនួនដែលបញ្ជាក់ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងបង្ការជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ក្នុងនោះមានទាំងតំបន់មេសូប៉ូតាមៀបុរាណផងដែរ។
សិលាចារឹក Babylonian ឆ្នាំ១៩៣០ មុនគ.ស បញ្ជាក់ពីច្បាប់មួយដែលម្ចាស់សត្វត្រូវតែត្រួតពិនិត្យសត្វឆ្កែរបស់ខ្លួនជាពិសេសប្រសិនបើវាឆ្កួត ហើយថា ពួកគេនឹងប្រឈមនឹងទោសពិន័យយ៉ាងធំ ប្រសិនបើសត្វនោះបង្កឱ្យមនុស្សណាម្នាក់ស្លាប់។
បទបញ្ញត្តិប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ ទាក់ទងនឹងភាពជាម្ចាស់សត្វឆ្កែនិងចលនានានា ក៏បានទទួលជោគជ័យក្នុងការកាត់បន្ថយជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅបណ្តាប្រទេសក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបផងដែរ អំឡុងសតវត្សមុនៗ។
លោក តារ៉ាន់តុលា បានពន្យល់ថា៖ «យើងមិននិយាយអំពីថ្នាំវ៉ាក់សាំងទេ។ យើងនិយាយអំពីចលនាគ្រប់គ្រងសត្វឆ្កែនិងម្ចាស់ដែលទទួលខុសត្រូវលើសត្វឆ្កែរបស់ខ្លួន»។
លោកបន្ថែមថា លោកជឿជាក់ថា រឿងនេះគួរតែជាអាទិភាព។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ត្រូវមានច្បាប់ចូលជាធរមាន ដើម្បីឱ្យម្ចាស់ឆ្កែទទួលខុសត្រូវលើសត្វឆ្កែរបស់ខ្លួន ជាពិសេសនៅពេលដែលវាខាំអ្នកណាម្នាក់»។
លោក បេងថៃ បានលើកឡើងថា ការងាររបស់នាយកដ្ឋានលោក ក្នុងការគ្រប់គ្រងជំងឺឆ្លងពីសត្វទៅមនុស្ស មិនត្រូវបានអនុវត្តច្រើនទេ ដោយសារតែខ្វះហិរញ្ញប្បទាន ហើយលោកបានលើកឡើងពីតម្រូវការការគាំទ្រនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការបន្ថែមទៀត។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ពួកយើងមិនមានការគាំទ្រគ្រប់គ្រាន់ទេ អ៊ីចឹងហើយបានជាយើងខ្សោយខ្លាំងបែបនេះ។ [គោលបំណង] របស់ពួកយើង គឺលុបបំបាត់ជំងឺនោះ [ឱ្យស្របតាម] ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រអាស៊ាន [ឆ្នាំ២០៣០] ប៉ុន្តែប្រទេសរបស់យើងមានលទ្ធភាពហិរញ្ញវត្ថុតិចតួចពេក»។
លោកមិនបានបញ្ជាក់ថា ផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុត្រូវបានកំណត់ជាអាទិភាពដោយរបៀបណានោះទេ នៅពេលអ្នកសារព័ត៌មានសួរបន្ថែម។
យុទ្ធសាស្ត្រលុបបំបាត់ជំងឺឆ្កែឆ្កួតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា កំពុងត្រូវបានបង្កើតឡើង។ អង្គការ ARC, Mission Rabies និងផែនការរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្នុងការចាក់វ៉ាក់សាំងសត្វឆ្កែចំនួន១០០ ០០០ក្បាល ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០ ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសម្រេចឱ្យបាននូវភាពស៊ាំនឹងមេរោគក្នុងខ្លួនសត្វឆ្កែ។ លោកស្រី ឡេវីស សង្ឃឹមថា យុទ្ធសាស្ត្រនេះអាចត្រូវបានពង្រីកទូទាំងប្រទេស។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «អ្នកអាចអនុវត្តអ្វីដែលបានឆ្លងកាត់នៅតាមបណ្តាខេត្តផ្សេងៗ ហើយអាចនិយាយបានថា អ្នកអាចចាក់វ៉ាក់សាំងនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងរយៈពេលប្រហែលមួយឆ្នាំ។ និរន្តរភាពស្ថិតក្នុងផ្នែកសំខាន់បំផុតមួយនៃប្រតិបត្តិការគ្រប់គ្រងជំងឺឆ្កែឆ្កួត»។
ទោះបីជារងទុក្ខដោយសារតែមរណភាពរបស់ស្វាមីក៏ដោយ អ្នកស្រី កាត់ ចាង សង្ឃឹមថា ប្រជាជនខ្មែរដទៃទៀតនឹងរៀនសូត្រពីករណីនេះ។ អ្នកស្រីបានឱ្យដឹងថា មនុស្សជាច្រើនមកពីភូមិអ្នកស្រីបានស្វែងរកថ្នាំវ៉ាក់សាំងការពារជំងឺឆ្កែឆ្កួត។
អ្នកស្រី ចាង បានពោលដូច្នេះថា៖ «ខ្ញុំចង់ប្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់គ្នានៅខ្មែរថា ត្រូវប្រយ័ត្នខ្លួន ត្រូវទៅពេទ្យឱ្យបានភ្លាម បន្ទាប់ពីត្រូវឆ្កែឬសត្វផ្សេងខាំ។ ប្រយ័ត្នយឺតពេល។ កុំភ្លេចខ្លួនដូចប្តីខ្ញុំ។ គាត់ស្តាយក្រោយ ពេលគាត់ជិតស្លាប់»៕
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទដើមជាភាសាអង់គ្លេស ដោយ កង សុធា
