ជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជា វាបានជំរុញឱ្យប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ ប្រាប់នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន កាលពីខែវិច្ឆិកាឆ្នាំមុនថា កម្ពុជានឹងជួបហានិភ័យបើមិនវិលទៅរកមាគ៌ាប្រជាធិបតេយ្យវិញ។
ការព្រមានដោយផ្ទាល់របស់មេដឹកនាំនៃប្រទេសមហាអំណាចលោកសេរីមួយនេះ ធ្វើឡើយក្រោយពីគណបក្សប្រឆាំងនៅកម្ពុជា ដែលមានអ្នកគាំទ្រប្រហាក់ប្រហែលបក្សកាន់អំណាចដែរនោះ នៅតែត្រូវបានគេផាត់ចេញពីឆាកនយោបាយអស់រយៈពេលជាង ២ឆ្នាំមកហើយ។
ជ្រុងមួយទៀតនៃវិបត្តិនយោបាយនៅកម្ពុជា សហភាពអឺរ៉ុបនឹងប្រកាសពីនីតិវិធីដែលអាចឈានទៅព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពាណិជ្ជកម្ម «អ្វីគ្រប់យ៉ាងលើកលែងតែអាវុធ» (EBA) ពីកម្ពុជានៅត្រឹមថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០នេះ បើសហភាពអឺរ៉ុបមើលឃើញថា ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាមិនត្រូវបានស្តារឡើងវិញ រួមទាំងការយាយីទៅអ្នកនយោបាយប្រឆាំង រួមទាំងលោក កឹម សុខា។
ប៉ុន្តែ នៅពាក់កណ្ដាលខែនេះ តុលាការបានសម្រេចបើកការជំនុំជម្រះសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ពោលគឺធ្វើឡើងមុនឱសានវាទនៃការដាក់របាយការណ៍ឆ្លើយតបទៅសហភាពអឺរ៉ុបរបស់កម្ពុជា។
បញ្ហានេះបង្កើតជាសំណួរថា តើជម្លោះនយោបាយនឹងវិវឌ្ឍទៅបែបណាក្នុងឆ្នាំ២០២០នេះ?
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោកបណ្ឌិត មាស នី បង្ហាញការយល់ឃើញថា ឆ្នាំ២០២០នេះ បញ្ហាធំពីរនៅបន្តអូសបន្លាយ ហើយបញ្ហាប្រឈមធំមួយ នឹងកើតឡើង បើការវិវឌ្ឍនយោបាយ មិនឈរលើផលប្រយោជន៍ជាតិ។
លោក មាស នី វិភាគថា ជាសូចនាករ ឬ(ការវាស់វែង)ពីចំណាត់ការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លំហប្រជាធិបតេយ្យ នឹងមិនធ្វើឱ្យបក្សកាន់អំណាច វិលទៅរកស្ថានភាពដើមវិញភ្លាមៗនោះដែរ ទោះបីសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក កំពុងជំរុញក៏ដោយ ព្រោះថា វត្តមានគណបក្សប្រឆាំងលើទីលានប្រកួតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ដែលប្លុកលោកសេរីចង់ឃើញ វាបាននាំមកវិញនូវស្រមោលភ័យខ្លាចបាត់បង់អំណាចរបស់គណបក្សប្រជាជនដែលដឹកនាំដោយលោក ហ៊ុន សែន។
លោក មាស នី ប្រាប់ថា៖ «នៅឆ្នាំ២០១៧ បានបង្ហាញថា គណបក្សកាន់អំណាចនេះ បានបាត់បង់មូលដ្ឋានគាំទ្ររបស់ខ្លួនហ្នឹងដែលបានរបូតអស់ជាង ៤០ភាគរយនៃកៅអីរបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ បានធ្លាក់ចុះទៅលើបក្សប្រឆាំង។ ដូចនេះ អានេះជាសញ្ញាទ្រុឌទ្រោមនៃប្រព័ន្ធគាំទ្ររបស់បក្សកាន់អំណាច»។
លទ្ធផលបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ ឆ្នាំ២០១៧ គណបក្សប្រឆាំងដណ្ដើមបានអាសនៈចំនួន ៥០០៧កៅអី ឬស្មើនឹង ៤២ភាគរយនៃអំណាចនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ។
លោក មាស នី វិភាគថា លទ្ធផលបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ វានឹងមានឥទ្ធិពលដល់សាលក្រមសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA។ លោកថា បញ្ហានេះ វានឹងជំរុញឱ្យវិបត្តិនយោបាយនៅតែបន្តអូសបន្លាយរហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត២០២២ ឬឆ្នាំ២០២៣ទៀតក៏ថាបាន។
អ្នកវិភាគរូបនេះ ចោទជាសំណួរថា បញ្ហានេះបានបង្កើតជាសំណួរថា តើលោក កឹម សុខា ព្រមទទួលយកបទចោទថា «ក្បត់ជាតិ» ដើម្បីបានធ្វើនយោបាយឡើងវិញ ឬប្តឹងជំទាស់ទៅតុលាការជាន់ខ្ពស់ប្រឆាំងទៅនឹងបទចោទ? ហើយតុលាការនឹងព្រមទម្លាក់បទចោទលើលោក កឹម សុខា ដើម្បីរក្សាទុកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA។
លោក មាស នី វិភាគថា ភាពមិនចាញ់មិនឈ្នះរបស់អ្នកនយោបាយនេះ វានឹងរុញពេលវេលាឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ EBA។ លោកថា បើកម្ពុជាបាត់ EBA អំណោយផលសេដ្ឋកិច្ចពីសហគមន៍អន្តរជាតិ នឹងបាត់ដូចគ្នា ពេលនោះបញ្ហាប្រឈមធំមួយនៅក្នុងស្រុកអាចនឹងកើតឡើង គឺរដ្ឋអាចនឹងដំឡើងពន្ធសម្រាប់ទ្រទ្រង់ទៅនឹងការចំណាយរបស់ខ្លួន។
លោក មាស នី បន្តថា៖ «យើងរំពឹងថា នឹងអាចមានការបង្កើនឡើងការប្រមូលពន្ធ និងបង់ពន្ធផ្សេងៗត្រូវកើនឡើងអំឡុងពេលដែលរដ្ឋាភិបាលជួបប្រទះ គេហៅថា អតិផរណា (ទំនិញកើនឡើង) ផ្នែកថវិកាជាតិ»។
ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជារបស់រដ្ឋាភិបាល លោកបណ្ឌិត សុខ ទូច មានប្រសាសន៍ថា តាមការយល់ឃើញរបស់លោក គ្មានការចរចាណាមួយកើតឡើងរវាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទេ ដោយថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានតុលាការរំលាយហើយ។
ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភារូបនេះ វិភាគថា ការសម្របសម្រួលនយោបាយណាមួយជាមួយអតីតមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី ក៏នឹងមិនអាចកើតមានដែរ តែថា បើជាមួយលោក កឹម សុខា អាចមានសង្ឃឹមច្រើនជាង។
លោក សុខ ទូច វិភាគថា ជម្រើសស្វែងរកដំណោះស្រាយនយោបាយឡើងវិញជាមួយលោក កឹម សុខា អាស្រ័យលើវត្តមាន EBA ។
លោក សុខ ទូច ប្រាប់ថា៖ «កម្ពុជាក៏រង់ចាំមើលថា EBA នឹងយ៉ាងម៉េចទៅថ្ងៃមុខ។ បើសិនជាវិលមកស្ថានភាពដើម មិនដាក់សម្ពាធអីទេ ខ្ញុំជឿថា ផ្ទៃក្នុងនឹងរួបរួមគ្នាវិញ ប៉ុន្តែ បើសហភាពអឺរ៉ុបដកចេញពីកម្ពុជា បញ្ហានយោបាយនឹងមាន។ ខ្ញុំមើលទៅអាស្រ័យលើ EBA ទេ បើ EBA មិនដកទេ សេរីភាពលោក កឹម សុខា លឿនទេ»។
អ្នកវិភាគនយោបាយមួយរូបទៀត គឺលោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា បង្ហាញការយល់ឃើញថា ឆ្នាំ២០២០នេះ លំហប្រជាធិបតេយ្យនៅតែបន្តរួមតូច បើទោះបីសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ត្រូវបានជម្រះក៏ដោយ។
អ្នកវិភាគរូបនេះ និយាយថា EBA អាចនឹងបាត់បង់ ព្រោះថា បក្សកាន់អំណាចនឹងនៅតែបន្តអះអាងថា ចំណាត់ការរំលាយគណបក្សប្រឆាំង និងការដាក់ទោសទណ្ឌលោក កឹម សុខា ជាវិធានការច្បាប់ ទោះដឹងថា ប្លុកលោកសេរីដែលនាំមុខគេដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប កំពុងបដិសេធរឿងនេះក្ដី។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា វិភាគថា ល្បែងនយោបាយបែបនេះ វានឹងជំរុញប្រទេសជាតិកម្ពុជាជួបនឹងវិបត្តិច្រើនជាង រហូតដល់មានវិបត្តិសង្គមក៏ថាបាន។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា និយាយថា៖ «បើ EBA ទៅ (ហើយ) GSP របស់អាមេរិកក៏ទៅ ហើយច្បាប់ប្រជាធិបតេយ្យ ២០១៩ ក៏វាចេញមកដែរ»។
អ្នកវិភាគរូបនេះព្រួយបារម្ភថា បើអ្នកនយោបាយនៅតែបន្តដើរផ្ទុយពីចរន្តពិភពលោក ដែលចង់ឱ្យកម្ពុជាវិលទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ កម្ពុជានឹងពិបាកស្តារមុខមាត់លើឆាកអន្តរជាតិ និងក្នុងតំបន់។
លោក សុវណ្ណរ៉ា និយាយបន្តថា៖ «យុទ្ធសាស្ត្រដែលអឺរ៉ុបលើកឡើងនេះ គឺគេធ្វើយូរហើយនៅក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់ វាឈ្នះអាហ្នឹង ហើយគេប្រើអាហ្នឹង ហើយគេនៅតែប្រើយុទ្ធសាស្ត្រហ្នឹងដដែលទេ ដែលប្រទេសជឿនលឿនដូចសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុបគេប្រើប្រាស់ និងជាសម្ព័ន្ធភាពមួយរឹងមាំឈ្នះទៅលើរបបផ្តាច់ការមួយចំនួន។ អ៊ីចឹង អាយុទ្ធសាស្ត្រហ្នឹងគេនៅតែប្រើហ្នឹង»។
អ្នកវិភាគនយោបាយនៅក្រៅប្រទេស លោក គឹម សុខា ហៅជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជាថា បក្សកាន់អំណាចកំពុងមានប្រៀបក្នុងការគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍នៅក្នុងស្រុក ប៉ុន្តែ លោកថា បក្សប្រឆាំងវិញទៅត្រូវបានរំលាយ តែមានប្រៀបផ្នែកការទូតនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។
អ្នកវិភាគរូបនេះ យល់ថា បញ្ហានេះ បើអ្នកនយោបាយមិនបានតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាធំទេ ពលរដ្ឋជាកោសិកាសង្គម នឹងរងគ្រោះ។
លោក គឹម សុខ វិភាគថា បើគេពិនិត្យមើលពីដើមចមរំលាយគណបក្សប្រឆាំង និងសម្ពាធនៅពេលនេះ លោកថា លំហប្រជាធិបតេយ្យនៅឆ្នាំ២០២០ អាចប្រសើរតិចតួច តែស្ថិតក្នុងដែនគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដដែលទេ។
លោក គឹម សុខ និយាយថា៖ «ឆ្នាំ២០២០ តាមដំណើរនយោបាយដែលលោក ហ៊ុន សែន ដាក់ចេញ ខ្ញុំមើលទៅនៅតែតឹងតែងដដែលទេ មានន័យថា លោក ហ៊ុន សែន នៅតែរឹបស្ថានការណ៍យ៉ាងណែននៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់គាត់ មិនងាយវិលទៅរកប្រជាធិបតេយ្យងាយៗទេ»។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក បណ្ឌិត អៀ សុផល មានប្រសាសន៍ថា ប្រជាធិបតេយ្យ គឺជាដំណើរការមួយ មិនមែនជាលទ្ធផលចុងក្រោយនោះទេ។ លោកថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសកម្ពុជា អាចនឹងប្រែប្រួល។
លោក អៀ សុផល និយាយថា៖ «ខ្ញុំសូមរំឭកថា កាលពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ គ្មានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទាល់តែសោះ។ ដូច្នេះ អ្វីៗអាចប្រែប្រួល។ អ្វីៗអាចនឹងប្រែប្រួល»។
បើតាមលោក អៀ សុផង គន្លឹះសំខាន់ដើម្បីជំរុញកម្ពុជាឱ្យវិលទៅរកគន្លងប្រជធិបតេយ្យវិញ គឺត្រូវចាប់ផ្តើមដំណើរការនៃការបញ្ចប់កង្វះគណនីភាព (ភាពទទួលខុសត្រូវ) កង្វះតម្លាភាព (ភាពស្មើគ្នា) និងត្រូវជឿថា អ្នកប្រឆាំង និងអ្នករិះគន់ មិនមែនជាសត្រូវនោះទេ៕