បើគេគិតពីកំណើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញ រដ្ឋាភិបាលអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស បានជាង២៦ឆ្នាំរួចមកហើយ ដែលធ្វើឲ្យការប្រកួតអំណាចនៅកម្ពុជាប្តូរពីការប្រើប្រាស់អាវុធ មកប្រកួតតាមរយៈការបោះឆ្នោតវិញ ។
ប៉ុន្តែ ការបោះឆ្នោតជាបន្តបន្ទាប់ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៣មក តែងតែមានជម្លោះនយោបាយកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ទំាងថ្នាក់ជាតិ និងក្រោមជាតិលើកលែងតែការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ នៅឆ្នាំ២០១៧។
មួយវិញទៀត កម្ពុជាជាភាគីអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិ ស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ ដែលខ្លួនបានផ្តល់សច្ចាប័នដល់អង្គការសហប្រជាជាតិ។
ប៉ុន្តែ ពេលនេះ កម្ពុជាបានរងការគំរាមកំហែងកាត់ផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះផ្នែកពាណិជ្ជកម្មពីប្លុកលោកសេរី ដែលនាំមុខគេដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ដោយសារតែបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិនយោបាយ ។
ទិវាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ១០ធ្នូនេះដែរ អង្គការលីកាដូ ដែលជាអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងស្រុកមួយ បានបង្ហាញឯកសារចងក្រងព្រឹត្តិការណ៍ស្ដីពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សសំខាន់ៗក្នុងរយៈពេល ១ទសវត្សចុងក្រោយនេះ។
របាយការណ៍ចងក្រងអំពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនេះ ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយនៅលើគេហទំព័ររបស់ខ្លួន ដោយដាក់ចំណងជើងថា «ការពិនិត្យឡើងវិញរយៈពេល១០ឆ្នាំ ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា»។
សំណួរថាតើ១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សវាបានផ្តល់មេរៀនអ្វីខ្លះដល់រដ្ឋាភិបាល?
នាយករងអង្គការលីកាដូទទួលបន្ទុកផ្នែកឃ្លាំសិទ្ធិមនុស្ស លោក អំ សំអាត ពន្យល់ថា ១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ វាបានផ្តល់មេរៀនធំៗ៣ដល់រដ្ឋាភិបាល សម្រាប់ពិចារណាធ្វើកំណែទម្រង់ ដើម្បីបញ្ចៀសកម្ពុជាពីវិធានការរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិ។
លោក អំ សំអាត លើកឡើង ការបង្កឱ្យមានមនុស្សស្លាប់ និងរងរបួសជាបន្តបន្ទាប់ ប៉ុន្តែ អ្នកបង្ក និងអ្នកពាក់ព័ន្ធមិនទាន់ត្រូវបានវែកមុខ យកមកផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់បាននៅឡើយទេ។ ការផ្ញើសារនយោបាយរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំ បង្កប់នូវរូបភាពហិង្សា រួមទាំងមិនធ្វើឱ្យការប្រកួតប្រជែងអំណាចដំណើការទៅដោយតម្លាភាព ដែលលោកថា កត្តាទាំងនេះ វាហាក់បង្ហាញថា ឥទ្ធិពលនយោបាយ វាបានគ្រប់ដណ្ដប់ទៅលើសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សដែលធានាដោយច្បាប់។
លោកថា៖ «យើងឃើញថា ព្រឹត្តិការណ៍ហិង្សា ឬបញ្ហារំលោភសិទ្ធិផ្សេងៗវាកើតចេញពីភាពតានតឹង និងភាពទ័លច្រកនៃដំណោះស្រាយនយោបាយ»។
លោក អំ សំអាត វិភាគថា បើរដ្ឋាភិបាលមិនព្យាបាលជំងឺចាស់ដែលបានកើតឡើងច្រើនឆ្នាំមកនេះទេ ជំងឺនេះវានឹងរុញកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងវិធានការរបស់ប្រទេសដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ព្រោះថា ប្រទេសទាំងនោះ មានតួនាទីជំរុញមេដឹកនាំកម្ពុជា ឱ្យវិលទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញ តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលប្រសូត្រចេញកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ។
លោកថា៖ «ពីព្រោះប្រទេសដែលគេប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ជាប្រទេសដែលគេពង្រឹងនីតិរដ្ឋ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ហើយបើកាលណាបញ្ហាទាំងអស់ហ្នឹងវានៅតែបន្ត យើងមិនអាចឈានទៅរកគោលការណ៍នីតិរដ្ឋធានានូវការគោរពសិទ្ធិមនុស្សបានទេ»។
បើតាមលោក អំ សំអាត បញ្ហានេះវានឹងរងផលប៉ះពាល់ដល់ពលរដ្ឋខ្មែរច្រើនលាននាក់ និងបាក់មុខរដ្ឋាភិបាលនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។
របាយការណ៍អង្គការលីកាដូ បានរំឭកថា នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៣ ពលរដ្ឋប្រមាណ ៥០០នាក់នៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ត្រូវបានគំរាមកំហែងលុបឈ្មោះពីបញ្ជីបោះឆ្នោត ប្រិសិនបើពួកគាត់ចូលរួមវេទិកាសាធារណៈជាមួយប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក កឹម សុខា។
ក្រុមអ្នកតវ៉ាសហគមន៍បឹងកក់ ត្រូវបានវាយដំយ៉ាងព្រៃផ្សៃដោយនគរបាល បន្ទាប់ពីពួកគាត់ធ្វើការជួបជុំគ្នានៅសួនច្បារសាធារណៈក្បែរគេហដ្ឋាននាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីតវ៉ាស្នើសុំដោះលែងសកម្មជនបឹងកក់អ្នកស្រី យ៉ោម បុប្ផា។ ការចាប់ឃុំខ្លួនមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ការពារសិទ្ធិមនុស្សនៅសមាគមអាដហុកចំនួន៥នាក់។
ការបាញ់សម្លាប់លោក កែម ឡី នៅថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា កណ្ដាលក្រុងភ្នំពេញ។ សមាជិកសភាតំណាងរាស្ដ្រនៃគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ២នាក់ គឺលោក គង់ សភា និង លោក ញាយ ចម្រើន ត្រូវបានទាញទម្លាក់ពីរថយន្តនៅមុខអគាររដ្ឋសភាជាតិ និងត្រូវបានវាយដំយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ពីសំណាក់អ្នកតវ៉ាដែលគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
ការបាញ់បង្រ្កាបទៅលើកម្មករតវ៉ា និងមេដឹកនាំសហជីព នៅលើផ្លូវវេងស្រេង កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤ បណ្តាលឱ្យពលរដ្ឋស៊ីវិល ៤នាក់ត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ ២១នាក់ផ្សេងទៀតបានរងរបួស ច្រើននាក់ទៀតត្រួវបានចាប់ខ្លួន និងវាយដំដោយកងរាជអាវុធហត្ថ ។
ករណីចាប់ឃុំខ្លួនប្រធានគណបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា និងរំលាយគណបក្សនេះ នៅឆ្នាំ២០១៧ ជាដើម។
អ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុកការពារសិទ្ធិមនុស្ស លោក ស៊ឹង សែនករុណា ហៅការដែលរបត់នយោបាយនៅកម្ពុជាដើរដល់ចំនុចគំរាមកំហែងកាត់ផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនេះ បានផ្តល់មេរៀនធំ៣ដល់រដ្ឋាភិបាល គឺត្រូវពិនិត្យឡើងវិញពីកតិការសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិនយោបាយដែលកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចាប័ន ឯករាជ្យភាពរបស់នគរបាលយុត្តិធម៌ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌។
លោកថា៖ «បញ្ហាមួយដែលគេមើលឃើញថា ការរំលោភសិទ្ធិមន្សជាប្រព័ន្ធដែលមានការលើកឡើងពីសហភាពអឺរ៉ុបជាដើមនោះ គឺទាំងខាងមន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ ទាំងខាងប្រព័ន្ធតុលាការជាដើម ដែលបំពារបំពានទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម ពិសេសចាត់វិធានការទៅលើសកម្មជននយោបាយនៅពេលកន្លងមក»។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា វិភាគថា បញ្ហាចម្បងដែលធ្វើឱ្យកម្ពុជាដើរដល់ចំនុចផុយស្រួយបាត់បង់ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចពីប្លុកលោកសេរីដូចពេលនេះ អាចមកពីឥទ្ធិពលនយោបាយគ្របលើស្ថាប័នអនុវត្តច្បាប់ ហើយព្យាយាមគេចចេញពីការទួលខុសត្រូវលើការអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិ ស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយដែលបានផ្តល់សច្ចាប័ន។
លោកថា៖ «បើសិនជាយើងនៅតែបកស្រាយដោះសារទៅលើអ្វីដែលបានកើតឡើងមកហ្នឹង អ៊ីចឹងយើងនៅតែបន្តរងនូវការរិះគន់ ការដាក់សម្ពាធហ្នឹងដដែលទេ ពីព្រោះអាហ្នឹងជារឿងដែលយើងជាប់កាតព្វកិច្ច កិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយគេ»។
កម្ពុជាបានក្លាយជារដ្ឋភាគីនៃកតិការសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធីពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩២។ ច្បាប់នេះចែងថា នៅពេលដែលរដ្ឋមួយបានក្លាយជាភាគីនៃកតិការសញ្ញា រដ្ឋនោះជាប់កាតព្វកិច្ចតាមផ្លូវច្បាប់ ពីការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន និងចំពោះសហគមន៍អន្តរជាតិ ក្នុងការអនុវត្តបទបញ្ញត្តិនៃសន្ធិសញ្ញានេះ ដើម្បីលើកស្ទួយ និងការពារពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបក្នុងប្រទេស។
មួយវិញទៀត មាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ធានាការពារអនុសញ្ញានេះថា ជាផ្នែកមួយនៃច្បាប់កម្ពុជា។ មាត្រាដទៃទៀត ក៏បានគូសបញ្ជាក់ឡើងវិញពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់កម្ពុជាក្នុងការធានាថា ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់អាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយរបស់ពួកគេ ដូចជាជំពូក៣ មាត្រា៣២។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាដដែល បានធានាការពារផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានចំពោះការចាប់ខ្លួន និងឃុំខ្លួន ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៣៨។ ឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការ ត្រូវធានាការពារនៅជំពូក១១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក កត្តា អ៊ន អះអាងថា វិធានការនានាដែលបានកើតឡើងទៅលើបុគ្គលមួយចំនួន រួមទាំងចំណាត់ការទៅលើអតីតគណបក្សប្រឆាំងផង លោកថា ជាវិធានការច្បាប់ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រកាន់យក ដើម្បីពង្រឹងនីតិរដ្ឋក្នុងប្រទេសដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
អ្នកនាំពាក្យរូបនេះអះអាងថា កម្ពុជាមិនអាចទទួលយកលក្ខខណ្ឌណាមួយពីសហគមន៍អន្តរជាតិ រំលោភលើអធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជាបានទេ។
លោកថា៖ «កន្លងមកនេះ គឺយើងបានអនុវត្តដ៏ត្រឹមត្រូវក្នុងនីតិវិធីច្បាប់ និងនីតិវិធីតុលាការ ហើយកំពុងតែដំណើរការករណីខ្លះទៀត វាមិនមែនជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស វាមិនមែនជាការបំបិទសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ ឬលំហប្រជាធិបតេយ្យស្អីនោះទេ»។
យ៉ាងនេះក្ដី ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ តាមរយៈលិខិតចុះថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ផ្ញើមកកាន់នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន បានប្រាប់មេដឹកនាំកម្ពុជា ត្រូវនាំកម្ពុជាវិលទៅរកមាគ៌ាប្រជាធិបតេយ្យវិញ ដើម្បីបញ្ចៀសនូវហានិភ័យ ទំនាក់ទំនងការទូតនៃប្រទេសទាំងពីរ ៕
